در چند سال اخیر، شکل تعاملات تجاری و اجتماعی به‌طور چشمگیری تغییر کرده است. مردم امروز بسیاری از نیازهای خود را به‌جای مراجعه حضوری، از طریق وب‌سایت‌ها، اپلیکیشن‌ها و پلتفرم‌های آنلاین برطرف می‌کنند؛ از خرید کالا گرفته تا رزرو خدمات، مشاوره، آموزش و حتی استخدام و انعقاد قراردادهای پیچیده تجاری. این تغییر بزرگ، علاوه بر راحتی، چالش‌های حقوقی جدی هم به وجود آورده است؛ چالش‌هایی که اگر قانون‌گذار و کاربران به آن توجه نکنند، می‌تواند زمینه سوءاستفاده، نقض حقوق، تضییع مالی و اختلافات گسترده شود.

در سال‌های اخیر، تماس‌های کاربران با وکلای تلفنی VakilTel درباره مشکلات خریدهای اینترنتی، قراردادهای آنلاین، عدم اجرای تعهدات فروشگاه‌ها، لغو یک‌طرفه قراردادهای دیجیتال، پنهان‌کاری در شرایط فروش و عدم بازپرداخت وجه، به‌شدت افزایش یافته است. بسیاری از این کاربران می‌گویند: «اگر قبل از خرید یا امضای قرارداد آنلاین یک مشاوره حقوقی فوری می‌گرفتیم، اصلاً گرفتار این دردسرها نمی‌شدیم». همین موضوع نشان می‌دهد که تحول دیجیتال بدون آگاهی حقوقی، ممکن است مشکلاتی ایجاد کند که هیچ‌کس قبل از تجربه کردنش حتی به ذهنش هم نمی‌رسد.

جهت دریافت مشاوره حقوقی فوری با وکیل پایه یک دادگستری کلیک کن

به همین دلیل، قانون‌گذار در ایران و سایر کشورها به سمت ایجاد قوانین جدید حمایت از مصرف‌کننده در حوزه دیجیتال حرکت کرده است؛ قوانینی که تلاش دارند تعادل قدرت میان کاربران و شرکت‌ها را برقرار کنند، شفافیت ایجاد کنند و مانع سوءاستفاده یا نقض حقوق شوند. با گسترش قراردادهای آنلاین، «رد انگشت»، «کلیک برای قبول شرایط»، «پرداخت اینترنتی»، «ثبت‌نام در سایت»، «عضویت در سرویس‌ها» و حتی «چت با پشتیبانی»، همگی می‌توانند نوعی قرارداد محسوب شوند و لازم است حقوق و تکالیف هر دو طرف دقیقاً مشخص باشد.

در این مقاله، قصد داریم تمام قوانین جدید حمایت از مصرف‌کننده در قراردادهای آنلاین را از زبان وکلای متخصص VakilTel از جمله تحلیل‌های کاربردی دکتر هادی توکلی به زبان ساده، عملی و کاملاً قابل استفاده توضیح دهیم. علاوه بر آن، چند داستان واقعی از تماس‌های کاربران با تیم مشاوره تلفنی را می‌آوریم تا تصویر روشنی از چالش‌ها و راه‌حل‌های حقوقی ارائه شود.

 قرارداد آنلاین از نظر قانون چه مفهومی دارد؟

بسیاری از کاربران تصور می‌کنند قرارداد تنها زمانی معتبر است که بر روی کاغذ نوشته و امضا شود. اما قانون تجارت الکترونیک و قانون مدنی ایران می‌گوید: هر توافق دوطرفه که منجر به ایجاد تعهد شود، قرارداد است اگر با یک کلیک باشد.

در قراردادهای آنلاین، ارکان اصلی عبارت‌اند از:

• ایجاب (پیشنهاد سایت یا فروشنده)
• قبول (کلیک یا ثبت سفارش توسط کاربر)
• اهلیت طرفین
• موضوع قرارداد
• قصد و رضا
• مشروعیت تعهد

وقتی شما بر روی «Accept Terms» یا «ثبت سفارش» یا «پرداخت آنلاین» کلیک می‌کنید، این کلیک از نظر قانون «قبول قرارداد» محسوب می‌شود.

وکلای VakilTel بارها به کاربران هشدار داده‌اند که:
«نخواندن شرایط، شما را از آثار قرارداد معاف نمی‌کند.»

داستان واقعی اول

یک کاربر از اصفهان تماس گرفت و گفت: «یک اشتراک سالانه نرم‌افزار خریدم، اما پشتیبانی درست انجام نمی‌دهند.»
وقتی وکیل تلفنی شرایط قرارداد را بررسی کرد، دید کاربر هنگام خرید با یک کلیک پذیرفته که "پشتیبانی محدود است".
بنابراین، عملاً حق اعتراض نداشت.
همین عدم آگاهی، باعث خسارت شد.

 قوانین جدید حمایت از مصرف‌کننده در ایران (۲۰۲۴–۲۰۲۵)

در نسخه جدید آیین‌نامه‌ها و اصلاحات قانون تجارت الکترونیک، چند محور اصلی نسبت به سال‌های گذشته تقویت شده است:

۱) الزام به شفافیت کامل اطلاعات

سایت‌ها باید اطلاعات زیر را دقیق، واضح و بدون ابهام ارائه دهند:

• قیمت نهایی
• هزینه ارسال
• شرایط مرجوعی
• زمان تحویل
• مشخصات کالا
• محدودیت‌ها
• نحوه پشتیبانی

هرگونه کلی‌گویی یا پنهان‌کاری، تخلف محسوب می‌شود.

۲) منع فریب مصرف‌کننده

استفاده از تصاویر غیرواقعی، نمایش تخفیف‌های جعلی، ادعاهای غیرعلمی یا بزرگ‌نمایی، طبق مقررات جدید جرم محسوب می‌شود.

۳) الزام به امکان انصراف

قانون جدید، حق انصراف ۷ روزه را برای بسیاری از کالاها تثبیت کرده و فروشگاه‌ها حق ندارند این حق را محدود یا حذف کنند.

۴) مسئولیت‌پذیری کامل فروشنده

حتی اگر کالا از طریق شخص ثالث ارسال شود، فروشنده اصلی مسئول است.

۵) الزام به ثبت ساترا، اینماد یا مجوزهای معتبر

فروشگاه بدون مجوز رسمی، در صورت ایجاد خسارت، مسئولیت مضاعف دارد.

قراردادهای پلتفرمی Uber، Snapp، سایت‌های خدماتی

در سال‌های اخیر، پلتفرم‌هایی مانند Uber، Snapp، Tap30، پلتفرم‌های ارائه خدمات منزل، سامانه‌های کاریابی آنلاین و سایت‌های رزرو خدمات، به‌سرعت جایگزین روش‌های سنتی ارائه خدمت شده‌اند. این پلتفرم‌ها معمولاً قراردادهای از پیش تنظیم‌شده‌ای دارند که کاربر فقط با یک کلیک آن‌ها را «می‌پذیرد»، بدون اینکه جزئیات دقیق را بخواند یا از پیامدهای حقوقی آن آگاه باشد. همین موضوع باعث شده در بسیاری از اختلافات، کاربران تازه هنگام بروز مشکل متوجه شوند چه تعهداتی را امضا کرده‌اند.

در قوانین جدید حمایت از مصرف‌کننده، برای رفع این نابرابری و جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی، چند حق بسیار مهم برای کاربران در نظر گرفته شده است.
اول اینکه پلتفرم موظف است نسخه‌ای قابل دانلود و قابل ذخیره از قرارداد یا شرایط استفاده ارائه کند تا کاربر بتواند آن را نگه‌داری و در مواقع نیاز بررسی کند. دوم اینکه هرگونه تغییر یک‌طرفه در شرایط قرارداد بدون اطلاع‌رسانی معتبر و قابل اثبات، ممنوع است. بسیاری از پلتفرم‌ها قبلاً بدون اطلاع درصد کمیسیون یا قوانین داخلی خود را تغییر می‌دادند که اکنون این اقدام غیرقانونی محسوب می‌شود.

از سوی دیگر، پلتفرم‌ها باید هزینه‌ها را به‌صورت کاملاً شفاف، دقیق و قبل از شروع خدمت اعلام کنند؛ هرگونه هزینه پنهان یا اضافه‌پرداخت بدون اطلاع روشن، تخلف است. همچنین طبق دستورالعمل‌های جدید، پلتفرم‌ها باید سیستم شکایت‌پذیری رسمی داشته باشند تا کاربران بتوانند نسبت به رفتار راننده، کیفیت خدمت، اشتباهات پرداخت یا نقض شرایط، شکایت ثبت کنند و پاسخ سریع و قابل پیگیری دریافت کنند.

داستان واقعی دوم

یک راننده از کرج با VakilTel تماس گرفت و گفت:
«پلتفرم بدون اطلاع، درصد کمیسیون را افزایش داده.»
با بررسی قوانین جدید، روشن شد تغییر یک‌طرفه بدون اطلاع قبلی غیرقانونی است و راننده حق شکایت دارد.

امنیت داده‌ها و حریم خصوصی در قراردادهای آنلاین

مسئله امنیت داده‌ها و حریم خصوصی، یکی از بنیادی‌ترین ستون‌های قوانین جدید حمایت از مصرف‌کننده در فضای دیجیتال است. با گسترش استفاده از اپلیکیشن‌ها، فروشگاه‌های اینترنتی، سامانه‌های حمل‌ونقل، پلتفرم‌های خدماتی و حتی شبکه‌های اجتماعی، حجم عظیمی از اطلاعات کاربران شامل شماره تلفن، ایمیل، آدرس، تراکنش‌های مالی، موقعیت مکانی، الگوهای رفتاری و حتی ترجیحات شخصی، در اختیار پلتفرم‌ها قرار می‌گیرد. قانون‌گذار با درک حساسیت این موضوع، مقررات سخت‌گیرانه‌تری وضع کرده تا جلوی سوءاستفاده و نقض حریم خصوصی کاربران گرفته شود.

طبق قوانین جدید، سایت‌ها و اپلیکیشن‌ها موظف‌اند فقط اطلاعات ضروری را جمع‌آوری کنند و از درخواست داده‌های اضافی یا بی‌ارتباط با خدمت، خودداری نمایند. همچنین، داده‌ها باید صرفاً برای اهداف اعلام‌شده در سیاست‌نامه حریم خصوصی استفاده شود و ذخیره یا فروش اطلاعات به افراد یا شرکت‌های دیگر بدون رضایت کاربر کاملاً ممنوع است.

از سوی دیگر، کاربران حق دارند در هر زمان اطلاعات خود را حذف یا ویرایش کنند و پلتفرم موظف است امکان انجام این کار را فراهم کند. علاوه بر این، شرکت‌ها باید استانداردهای امنیت سایبری قابل‌قبول داشته باشند؛ مثل رمزنگاری، احراز هویت دو مرحله‌ای، ذخیره امن اطلاعات و جلوگیری از دسترسی غیرمجاز.

نقض این الزامات می‌تواند پیامدهای سنگینی داشته باشد از جریمه و مسدودسازی فعالیت گرفته تا مسئولیت مدنی در برابر خسارات کاربر و حتی مسئولیت کیفری در موارد افشای داده‌های حساس یا فروش اطلاعات خصوصی.

اهمیت مشاوره حقوقی در قراردادهای آنلاین

در سال‌های اخیر، بیشترین تماس‌های کاربران با وکلای تلفنی VakilTel دقیقاً حول مسائل و چالش‌هایی بوده که به‌ظاهر ساده‌اند اما در عمل صدمات مالی و روانی جدی ایجاد می‌کنند. بسیاری از کاربران هنگام خرید آنلاین یا عضویت در یک سرویس اینترنتی، متن قرارداد را نمی‌خوانند و تصور می‌کنند همه‌چیز «استاندارد» است، اما بندهایی در همان متن وجود دارد که اگر آن‌ها را درک نکنند، بعداً به اختلافات پیچیده منجر می‌شود.

برای مثال، برداشت اشتباه از بندهای قرارداد یکی از رایج‌ترین مشکلات است. کاربر گمان می‌کند حق فسخ دارد، اما در قرارداد ذکر شده فسخ تنها با شرایط خاص ممکن است. بسیاری از افراد در تماس با وکلای تلفنی VakilTel می‌گویند: «فکر کردم می‌تونم اشتراک رو لغو کنم»، اما شرایط قرارداد خلاف این را ثابت می‌کند.

عدم امکان فسخ، عدم بازپرداخت وجه و اشتراک‌های تمدید خودکار هم جزء مشکلات جدی هستند. کافی است کاربر یک‌بار هزینه را پرداخت کند و تیک «تمدید خودکار» را نخوانده باشد؛ همین یک بی‌دقتی می‌تواند باعث برداشت خودکار مبلغ در دوره‌های بعدی شود. حتی خرید کالای معیوب یا دریافت خدمات نادرست نیز معمولاً زمانی مشکل‌ساز می‌شود که کاربر از حقوق قانونی خود بی‌خبر باشد.

در بسیاری از مشاوره‌ها، دکتر هادی توکلی این جمله را تکرار کرده‌اند:
«۹۰ درصد مشکلات قراردادهای آنلاین ناشی از نخواندن متن یا نداشتن آگاهی حقوقی است.»

یک مشاوره حقوقی فوری و ۵ دقیقه‌ای قبل از هر خرید یا عضویت، می‌تواند از:

• خسارت مالی،
• سوءاستفاده‌های احتمالی،
• و امضای قراردادهای ناعادلانه
  جلوگیری کند و مسیر تصمیم‌گیری کاربر را کاملاً تغییر دهد.

نتیجه‌گیری 

جهان امروز دیجیتالی‌تر از هر زمان دیگری شده و قراردادهای آنلاین بخش جدایی‌ناپذیر زندگی افراد در تمام سنین و مشاغل شده‌اند. اکنون حتی کوچک‌ترین فعالیت‌ها از خرید یک کتاب الکترونیکی گرفته تا رزرو یک سرویس ساده همگی در قالب قراردادهای دیجیتال انجام می‌شوند. در ظاهر، همه‌چیز آسان و سریع است؛ تنها چند کلیک، یک تأیید، و معامله تمام می‌شود. اما همین سادگی ظاهری، اگر بدون آگاهی حقوقی باشد، می‌تواند دریچه‌ای به مشکلات گسترده مالی، حقوقی و حتی امنیتی باز کند.

قوانین جدید حمایت از مصرف‌کننده دقیقاً با همین هدف ایجاد شده‌اند: اینکه میان کاربران و کسب‌وکارهای بزرگ و کوچک، تعادل حقوقی برقرار شود. این قوانین تلاش می‌کنند جلوی پنهان‌کاری، انتقال اطلاعات بدون مجوز، تغییر یک‌طرفه شروط و استفاده نادرست از داده‌های کاربران را بگیرند. در این مقاله، بررسی کردیم که قراردادهای آنلاین چه جایگاهی در قانون دارند و چه مقررات جدیدی برای شفافیت، امنیت اطلاعات، حق انصراف و مسئولیت‌پذیری فروشنده‌ها وضع شده است. نتیجه این اصلاحات روشن است: قدرت حقوقی کاربران چند برابر شده و مسئولیت پلتفرم‌ها نیز گسترده‌تر و دقیق‌تر شده است.

با این حال، تجربه وکلای تلفنی VakilTel نشان می‌دهد که هنوز تعداد زیادی از کاربران به دلیل ناآگاهی از همین حقوق ساده، متضرر می‌شوند. بسیاری از مردم بدون اینکه حتی یک‌بار شرایط استفاده را مطالعه کنند، صرفاً به اعتماد اولیه یا ظاهر حرفه‌ای سایت‌ها اکتفا می‌کنند. اما هنگامی که مشکلی پیش می‌آید از برداشت اشتباه مبلغ تا عدم امکان فسخ یا حتی سوءاستفاده از اطلاعات شخصی تازه متوجه می‌شوند چه قراردادی را با همان یک کلیک پذیرفته‌اند.

هدف مجموعه مشاوره حقوقی VakilTel این است که کاربران پیش از گرفتار شدن، آگاه شوند. یک تماس کوتاه چند دقیقه‌ای با وکیل متخصص می‌تواند جلوی مشکلاتی را بگیرد که رفع آنها گاهی ماه‌ها طول می‌کشد و هزینه‌های سنگینی به همراه دارد.

دکتر هادی توکلی در یکی از مشاوره‌های تلفنی‌شان جمله‌ای گفتند که چکیده تمام واقعیت قراردادهای دیجیتال است:
«قرارداد آنلاین ساده نیست، فقط ظاهرش ساده است.»

این جمله، هشداری روشن برای همه کاربران فضای دیجیتال است. هر کلیک می‌تواند یک تعهد حقوقی کامل، الزام‌آور و غیرقابل برگشت ایجاد کند. آینده بدون شک متعلق به قراردادهای آنلاین است؛ اما آینده‌ای امن، زمانی ساخته می‌شود که مصرف‌کنندگان با آگاهی، دقت و شناخت دقیق قوانین عمل کنند.

در نهایت، آگاهی حقوقی همان حلقه‌ای است که امنیت دیجیتال را کامل می‌کندو VakilTel دقیقاً برای همین کنار کاربران ایستاده است.